Historia

Historia miasta i gminy

Najstarsze ślady osadnictwa na obszarze obecnej gminy Serock pochodzą z III tysiąclecia przed naszą erą. Od X do XIII w Serocku istniał gród kontrolujący szlaki wodne i drogowe prowadzące na Ruś oraz Litwę.  Miejscowość po raz pierwszy wymieniona została w 1065 r. w tzw. Falsyfikacie Mogileńskim. W okresie średniowiecza wzmiankowane są też nazwy osad, dzisiejszych wsi w okolicach Serocka: Izbica, Wierzbica i Zabłocie.

Ważnym momentem w dziejach Serocka była lokacja miasta na prawie niemieckim w 1417 r. Układ urbanistyczny jest ciągle czytelny w regularnej siatce ulic wokół rynku.

Parafia powstała przed XIV w. i obejmowała tereny po obu stronach Narwi. Murowany kościół zaczęto budować ok. 1524 r. a ukończono 30 lat później. Miasto należało wówczas do książąt mazowieckich Janusza III i Stanisława i to oni zostali fundatorami świątyni pod wezwaniem św. Wojciecha. Po ich śmierci Mazowsze włączono do Korony i Serock stał się miastem królewskim.

W XVI w. miasto słynęło z produkcji znakomitego piwa oraz taniego sukna. Mieszkańcy Serocka trudnili się też rolnictwem, rybołówstwem, flisactwem, koszykarstwem oraz handlem. W XVI i XVII w. w mieście odbywały się dwa jarmarki na św. Mateusza (21 września) i św. Andrzeja (30 listopada), później przybyły jeszcze dwa kolejne.

W 1616 r. król Zygmunt III Waza nadał serockiemu proboszczowi ks. Krzysztofowi Pudłowskiemu teren wzgórza grodowego, w związku z jego zamiarem ufundowania kaplicy pod wezwaniem św. Barbary, patronki rybaków i flisaków. W Serocku istniał też kościół pod wezwaniem św. Ducha, przy którym mieścił się szpital i cmentarz, z którego korzystano w momentach wyczerpania miejsc na cmentarzu przy farze.

Kres rozwojowi miasta położył potop szwedzki. Zniszczenia i epidemie chorób pogrążyły miasto w marazmie na prawie całe stulecie. W okresie Sejmu Czteroletniego miasto dalej było w kiepskiej kondycji.

Po III rozbiorze Polski Serock znalazł się zaborze pruskim. Po wkroczeniu wojsk francuskich, w latach 1807-1811 na polecenie Napoleona została wzniesiona twierdza, która razem z Modlinem i Pragą, miała bronić linii Wisły i osłaniać Warszawę od wschodu. Twierdzę wizytowali m.in. 14 czerwca 1810 r. Fryderyk August - król saski i książę warszawski oraz sam cesarz Napoleon - w drodze powrotnej z Rosji 10 grudnia 1812 r.

Ważną rolę odegrał Serock w okresie powstania listopadowego. W mieście i jego najbliższej okolicy skoncentrowano 14 maja 1831 r. główne siły polskiej armii – 44 tys. żołnierzy, które miały uderzyć na rosyjskie gwardie. Po klęsce w bitwie pod Ostrołęką polskie oddziały wycofywały się przez Serock w kierunku na Warszawę.

Szansą na rozwój miasta była budowa traktu petersburskiego w I poł. XIX w., który w Serocku krzyżował się z traktem białostockim. Powstała stacja pocztowa, która zastąpiła istniejące wcześniej obiekty pocztowe w Zegrzu i Dzierżeninie.

Po upadku powstania listopadowego i styczniowego miasto znalazło się w kolejnym okresie stagnacji. Serock utracił prawa miejskie w 1869 r., stając się jedynie osadą miejską i siedzibą władz gminy.

Kolejnym trudnym wydarzeniem w historii Serocka był ogromny pożar, który w 1893 r., w dużej części zniszczył miasto. Serock potrzebował kilku lat, aby otrząsnąć się z tego nieszczęścia. Konieczność odbudowy przyniosła jednak okres intensywnego ruchu budowlanego, trwającego aż do wybuchu I wojny światowej. Na rozwój miasta wpływ miało również powstanie rosyjskiej twierdzy w Zegrzu w latach 1890-1895.

W 1901 r. powstała Ochotnicza Straż Ogniowa, której pierwszym prezesem został serocki lekarz i społecznik Antoni Kędzierski. Z inicjatywy działaczy Towarzystwa Oświaty Narodowej powstała Szkoła Macierzy Szkolnej. Działało również Towarzystwo Kulturalno - Oświatowe „Jutrzenka” i ochronka dla dzieci, czytelnie książek polskich i żydowskich oraz kółko rolnicze.

Latem 1915 r. w pobliżu Serocka trwały zacięte walki rosyjsko-niemieckie i ucierpiała część budynków w mieście. 11 listopada 1918 r. żołnierze Polskiej Organizacji Wojskowej rozbroili Niemców stacjonujących w koszarach w Zegrzu. W sierpniu 1920 r. Serock został zajęty przez bolszewików a na południe od miasta przez kilka dni znajdowała się linia frontu.

Odzyskanie praw miejskich nastąpiło w dniu 1 stycznia 1923 r. Pierwszym burmistrzem został Józef Jasiobędzki, wójt gminy Zegrze, a wcześniej kierownik poczty. Już jako miasto Serock wykorzystał szansę rozwoju.

We wrześniu 1939 r. Serock nie doznał większych zniszczeń. Najbardziej tragicznym było zbombardowanie 5 września kamienicy Jakowa Rosenberga na rogu ulic 3 Maja i Kościuszki. Według różnych relacji śmierć poniosło od 50 do 70 osób, serocczan i uciekinierów z Nasielska, którzy schronili się w piwnicach. Miasto Serock oraz gmina Zegrze zostały wcielone do Rzeszy. 8 grudnia 1939 r. wysiedlono z miasta mieszkańców narodowości żydowskiej. Wiosną 1940 r. w synagodze i przyległych budynkach utworzono obóz pracy przymusowej. W kwietniu i październiku 1940 r. miały miejsce masowe aresztowania i wywózki do obozów. Największe zniszczenia miasta nastąpiły na jesieni 1944 r. w czasie walk rosyjsko-niemieckich na przyczółku pułtusko-serockim.

Ważnym momentem w dziejach Serocka było powstanie Jeziora Zegrzyńskiego w 1963 r. W dość krótkim czasie pojawiły się nad nim liczne ośrodki wypoczynkowe należące do wielkich zakładów pracy, central związkowych oraz różnych organizacji. W mieście zbudowano ośrodek zdrowia, bloki mieszkalne, szkołę rolniczą, motel i dom handlowy.

Przemiana ustrojowa z 1989 r. w istotny sposób wpłynęła na rozwój miasta i gminy Serock. Władze samorządowe, wywodzące się z Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”, podjęły trud odrobienia wieloletnich zaniedbań. Miasto znacznie zmieniło swój wygląd. Dokonano rewaloryzacji historycznego układu urbanistycznego, przywracając rynkowi rolę centrum miasta. Ważne miejsce pełni na nim wybudowany w stylu neoklasycystycznym ratusz. Pierzeje rynkowe są już prawie wypełnione, w części starymi, odremontowanymi, a w części nowymi stylizowanymi, kamieniczkami.