Obserwatorium - środek przedwojennej Polski

W 1929 r. w Borowej Górze wyznaczono „Centralny Punkt Astronomiczny dla nowego pomiaru państwa”. Można więc powiedzieć, że Borowa Góra stała się wówczas geodezyjnym środkiem przedwojennej Polski. W latach 30. XX w. zbudowano tam obserwatorium, które funkcjonuje do dzisiaj.

Sieć triangulacyjna (zespół punktów geodezyjnych niezbędnych do opracowania map) w każdym z trzech zaborów była wykonana w innym układzie współrzędnych. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zachodziła konieczność ujednolicenia i odbudowy tej sieci. Wykonano sieć triangulacyjną w postaci łańcuchów z północy na południe i ze wschodu na zachód. Na przecięciu takich dwóch łańcuchów leżała Borowa Góra, która stała się początkiem geodezyjnego układu odniesienia pn. układ "Borowa Góra".

Obserwacje astronomiczne rozpoczęto w 1929 r. od wyznaczenia różnicy długości astronomicznej między Obserwatorium Paryskim a punktem w Borowej Górze. Prace te prowadzili dr Antoni Czeczott z Ministerstwa Robót Publicznych i dr Jan Krassowski z Wojskowego Instytutu Geograficznego. Szerokość astronomiczną punktu oraz azymut astronomiczny Borowa Góra - Modlin wyznaczyli w drugiej połowie 1930r. i ten moment uznaje się za początek działalności stacji w Borowej Górze.

W 1932 r. stacja borowogórska została podporządkowana Biuru Geodezyjnemu Ministerstwa Komunikacji. W 1936 r. wzniesiono żelbetową wieżę trójnożną do zawieszania pionu przy badaniu poziomej osi instrumentów przeznaczonych do pomiaru azymutu (budowla istnieje do dzisiaj), wybudowano żelbetowy statyw nad głównym punktem triangulacyjnym i obsypano go ziemią, tworząc kopiec o wysokości 7 m. W 1937 r. ukończono piętrowy, murowany budynek laboratoryjno-mieszkalny. Ogrodzony teren Obserwatorium Astronomicznego o powierzchni ok. 2 ha utrzymywany był częściowo w formie ogrodu z drzewami owocowymi i trawnikami.

Działalność stacji przerwał wybuch II wojny światowej. Niemcy wywieźli wszystkie instrumenty, a w budynku urządzili posterunek Grentzchutzu (straży granicznej), którego działalność związana była z nadzorowaniem przebiegającej wzdłuż Narwi granicy pomiędzy Generalną Gubernią i Rzeszą. W czasie walk rosyjsko-niemieckich na jesieni 1944 r. budynek mieszkalny oraz inne budowle uległy zniszczeniu. Kopiec nad podstawowym punktem triangulacyjnym wraz z żelbetowym szkieletem i piwnicą został zniszczony na skutek wybuchu miny. Zdewastowano ogród, wycięto drzewa, zrujnowano ogrodzenie, a na terenie Obserwatorium wydobywano żwir. W takim stanie stację przejął w 1945 r. Główny Urząd Pomiaru Kraju.

Na początku lat 50. XX w. odbudowano budynek i betonowe słupy pod instrumenty astronomiczno-geodezyjne, odrestaurowano teren. Wyremontowano konstrukcję ziemno-betonową nad głównym punktem triangulacyjnym. Zakupiono nowe instrumenty pomiarowe. W 1952 r. Obserwatorium przekazano Geodezyjnemu Instytutowi Naukowo-Badawczemu (obecnie Instytut Geodezji i Kartografii). Na przełomie lat 60. i 70. wybudowano drugi budynek z przeznaczeniem na zakłady Instytutu i ciemnię fotograficzną (obecnie budynek mieszkalny dla pracowników). W latach 70. i 80. systematycznie wymieniano aparaturę pomiarową, ale prawdziwa rewolucja nastąpiła w latach 90. gdy zakupiono odbiorniki GPS. Wielotorowość badań prowadzonych w Obserwatorium Geodezyjno-Geofizycznym Borowa Góra umożliwiła dołączenie tej placówki do Europejskiej sieci ECGN (ang. European Combined Geodetic Network).

Obiekt, mimo nazwy „Borowa Góra”, położony jest w Jadwisinie przy ulicy Akacjowej 2. Z czasów przedwojennych zachowała się trójnożna, betonowa wieża z 1936 r. oraz budynek mieszkalny. Na terenie gminy zachowały się także repery (geodezyjne znaki wysokościowe) związane z powstaniem obserwatorium. Pierwszy z nich znajduje się przy skrzyżowaniu ulicy Warszawskiej i Radziwiłła w Serocku (w pobliżu Ronda 25-lecia Samorządu Gminnego), a drugi (sam słup, bez metalowego elementu) w Karolinie przy skrzyżowaniu ulicy Prostej i Promyka.

 

CIEKAWOSTKA

Podstawa przedwojennych map

Układ współrzędnych „Borowa Góra”, którego centrum było obserwatorium, był pomocny przy tworzeniu map II Rzeczpospolitej. Używano go w kartografii aż do lat 50. XX w. kiedy wprowadzono układ „1942”.